పతంజలి - యోగము
యోగానికి సంబంధించి పతంజలి యోగ సూత్రములు ప్రసిద్ధమైనవి. ఎందరో స్వాములు, ఆధ్యాత్మిక గురువులు ఈ పతంజలి యోగసూత్రములను రకరకాల పేర్లతో రకరకాల యోగములుగా మార్చి బ్రాండ్ వేసికుని పొట్టపోసుకుంటున్నారు.
యోగము అనగానే శారీరిక వ్యాయామము గుర్తువచ్చేలా యోగ పదముని మార్చేశారు. అసలైన యోగ 10 శాతము శారీరిక వ్యాయామము 80 శాతము మానసిక వ్యాయామము.
మానసిక వ్యాయామము చేయాలంటే మనసు స్వరూప స్వభావములు తెలవాలి. ఆ పై పతంజలి యోగ సూత్రములు ఒక పద్ధతిలో అనుసరిస్తే అది మానసిక ఋగ్మతల నుంచి మనలని కాపాడుతుంది కూడా. మానసిక వ్యాయామము చేసి మనసుని నియత్రించుకోవాలి.
శారీరిక వ్యాయామము తోటే చాలామంది గురువులు యోగాని సరిపెట్టేస్తున్నారు. జనాలు యోగా అనగానే శారీరిక వ్యాయామము అని నిర్ధారించేసుకున్నారు.
ఈ పరిస్థితులలో అసలైన యోగా గురించి మాట్లాడడము అవసరము. ఎందుకంటే యోగా 80 శాతము మానసికము కాబట్టి. పతంజలి యోగ సూత్రములు అధ్యయనము చేసే ముందు ఈ బుల్లి ఉపనిషత్తు చదువుకుందాము. వ్యాఖ్యానించుకుందాము.
శాంతి మంత్రము
ఓం యో వై బ్రహ్మాణం విదధాతి పూర్వమ్
యో వై వేదాంశ్చ ప్రహిణోతి తస్మై
తం హ దేవమ్ ఆత్మ బుద్ధి ప్రకాశమ్
ముముక్షుర్వై శరణమహం ప్రపద్యే
తాత్పర్యము:
ఎవరైతే ముందు బ్రహ్మను ప్రకాశమయుని, జ్ఞానవంతుని చేసెనో, ఎవరినైతే వేదములు కొనియాడుతూ ఉటంకిస్తాయో, ఎవరయితే ఆత్మను, బుద్ధిని ప్రకాశింపచేస్తాడో, అతనిని, భగవంతుని, ముముక్షుడనై శరణము వేడెదను.
మంత్రము 1
అథాతో యోగం వ్యాఖ్యాసామః
ఇప్పుడు మనము యోగము గురించి వ్యాఆఖ్యానించుకుందాము.
మంత్రము 2
యోగః చిత్త వృత్తి నిరోధః
యోగము అంటే చిత్త వృత్తి నిరోధము
యోగము అంటే చిత్త వృత్తి ని కలుగకుండా చేసికోవడము. ఇది పతంజలి యోగ సూత్రములనుంచి గ్రహించబడి ఉండవచ్చు.
మంత్రము 3
తతశ్చ పరమాత్మనా సమవాయః
అప్పుడు మనము పరమాత్మతో నింపబడి, కూడి ఉంటాము
మంత్రము 4
గురోరంతికాద్యోమభ్యస్యేత్
యోగమును గురువునకు ఆప్తులమై నేర్చుకోవాలి.
గురువు నిర్వచనములు
1.
ఈశ్వరో గురురాత్మేతి మూర్తి భేద విభాగినే
వ్యోమవత్ వ్యాప్య దేహాయ (దేశాయ) శ్రీ దక్షిణామూర్తయే నమః
మన ఇష్ట దైవము, మనలను ఆకర్షించిన మానుష గురువు (బ్రతికి ఉన్నా, లేకపోయినా), మన అంతరాత్మ. మనకు కలిగే స్ఫురణ, స్ఫూర్తి, ఈ రూపములలో మనలను సరియైన మార్గములో నడపడానికి గురువు ఉంటాడు
బ్రతికి ఉన్న మానుష గురువుల విషయములో మనము చాలా జాగరూకతతో ఉండాలి. వారిలో ఎక్కువమంది పొట్టకూటికోసము వేషము వేసిన వారే. మనము అశ్రద్ధగా, నిర్లక్ష్యముగా ఎదో గురువును ఆశ్రయిస్తే మనకు యోగమార్గము తెలియదు సరి కదా, మనము ఆ గురువుకి బానిసలా తయారవుతాము.
2.
అజ్ఞాన తిమిరాంధస్య జ్ఞానాంజన శలాకయా
చక్షున్మీలితంయేన తస్మై శ్రీ గురవే నమః
అజ్ఞానపు చీకటులతో గ్రుడ్డి అయిన మనకు జ్ఞానాంజనము-జ్ఞానము అనే కాటుక యొక్క చిన్ని భాగముతో మన కనుల తెరిపించే ఆయనే మన గురువు.
3.
గురుర్బ్రహ్మా గురుర్విష్ణు: గురుర్దేవో మహేశ్వరః
గురుస్సాక్షాత్ పరబ్రహ్మా తస్మై శ్రీ గురవే నమః
4.
జ్ఞానానందమయం దేవం నిర్మల స్ఫటికాకృతం
ఆధారం సర్వ విద్యానాం హయగ్రీవముపాస్మహే
ఇది వైష్ణవ సంప్రదాయము.
5.
గురవే సర్వ లోకానాం భిషజే సర్వరోగాణాం
నిధయే సర్వవిద్యానాం దక్షిణామూర్తయే నమః
మనకు గమనించే తెలివి, చాకచక్యము ఉంటె, ప్రతి వస్తువునుంచి , ఘటన నుంచి, వ్యక్తినుంచి, ప్రకృతి నుంచి నేర్చుకోవచ్చు. అన్నీ, అందరూ మన గురువులే.
1. యోగసార ఉపనిషత్తు - 3
ఈ పది ఉపనిషత్తులు The Principal Upanishads కాదు. మరొక పది ఇవి. Divine Life Society, Hrishikesh కి చెందిన స్వామి శివానంద ఎన్నిక చేసినవి. సరళమైన భాషలో తత్త్వ గాంభీర్యం లేని ముచ్చటైన తత్త్వ గ్రంథములు. కర్తలు ఎవరో తెలియదు.
మంత్రము 5
సరస్యాహః ఆవర్తాదివ వృత్తిరంతఃకరణపరిణామహః
సరస్సులో కలిగే నీటి అలలవలె వృత్తి అంటే అంతఃకరణ పరిణామములు.
ఇక్కడ వృత్తి ని నిర్వచిస్తున్నారు. తుత్తి అంటే అంతఃకరణములు పరిణమించుట. మార్పునొందుట. ఈ మార్పుని వివర్తనము అంటారు.
వివర్తనము అంటే పురోధాన-తిరోధాన యుత వర్తనము. ఆంగ్ల భాషలో దీనిని reversible becoming అంటారు.
వృత్తి – నివృత్తి – యోగ దర్శనము
వృత్తి పదము యోగశాస్త్రమునకు సంబంధించిన పదము.
మనందరకు పరిచయమైనదే.
యోగః చిత్తవృత్తి నిరోధః - అని ప్రసిద్ధమైన పతంజలి యోగసూత్రము. ప్రస్తుతము "యోగా" అనే పదనిర్దేశనతో
యోగము ఖండ ఖండాంతరములకు ప్రాకింది. మన కేంద్ర ప్రభుత్వమైతే "యోగా" కి పెద్దపీట వేసి ఎంతో ప్రచారము నిర్వహిస్తోంది. ఎందరమో యోగా కి అతుక్కుపోయేము కూడా. "యోగా" హిందూమతానికి సంబంధించినదని ఎందరో దానిని దూరంగా ఉంచుతున్నారు. ఎవరి అవగాహన వారిది. "పుఱ్ఱెకో బుద్ది జిహ్వకో రుచి" కదా.
ఎందరో కొన్ని ఆసనములు వేసి వ్యాయామము చేసి యోగా అయిపోయిందనిపిస్తున్నారు. నిజానికి యోగము వేరు, ఇప్పుడు ప్రాచుర్యములో ఉన్న యోగా వేరు.
యోగమునకు రెండు అంగములు. భౌతికము, మానసికము. భౌతికంగా యోగా చేసేసి ఫలితముల కోసం
ఎదురు చూస్తున్నాము.
మానసిక అంగమును తెలుసుకొని, అవగాహనకు తెచ్చుకొని ఆచరిస్తే తప్ప యోగము పూర్తి ఫలితములు
మనకు అందవు.
పతంజలి యోగసూత్రములలో ఈ మానసిక క్రమము చాలా విశదముగా చర్చించబడినది. అది ముందర మనసుకు ఎక్కితేనేకాని యోగాచరణము వృథా కాలయాపనము.
మనకు పెద్దల ద్వారా జ్ఞాన, కర్మ, భక్తి యోగములు అందాయి. వాటి మీమాంసలో, తర్జన భర్జనలలో చాలామంది సమయము గడుపుతారు. మనసు పాడు చేసుకుంటారు. యోగగమ్యమైన నిర్మల మానసిక స్థితిని పొందలేరు. ఈ మూడూ ఒకటే. వాటి గమ్యము, ఫలితము ఒకటే. మన మానసిక ప్రవృత్తిని బట్టి మనకు ఒక యోగము నచ్చుతుందంతే. ఒక యోగము ఇంకో యోగము కంటే తక్కువ, ఎక్కువ అని ఏమీ లేదు.
మనకు షడ్దర్శనములున్నాయి. న్యాయవైశేషికములు ఒక జట్టు. ఇవి అణు సిద్దాంతాన్ని ప్రతిపాదించాయి. సాంఖ్యయోగములది మరియొక జట్టు. ఇవి ప్రకృతీ సిద్ధాంతాన్ని ప్రతిపాదించాయి. పూర్వ మీమాంస, ఉత్తర మీమాంస (వేదాంతము) లది ఒక జట్టు. ఈ జంటలన్నిటికీ సూత్రములున్నాయి.
ఆ సూత్ర వ్యాఖ్యానముల ద్వారా ఆయా దర్శనములు ప్రచారము లోనికి తేబడినాయి. ఉపనిషత్తులు, బౌద్ధజైనతత్త్వముల ప్రభావము షడ్దర్శనముల పుట్టుక, పరిణామములపై ఉంది. షడ్దర్శనములు, ఉపనిషత్తులు, బౌద్ధజైనతత్త్వములు చెప్పిన వాటిని పరిశీలించి; అంగీకరించి, నిరాకరించి, పరిహరించి, ఉంచి పరిణమించాయి. పరస్పర అవగాహన ఈ పరిణామములకు ఊతం ఇచ్చింది.
ఉపనిషత్తుల నుంచి బౌద్ధజైనతత్త్వముల ద్వారా, షడ్దర్శనముల తోడ్పాటుతో ఎదిగిన భారతీయ తత్త్వ శాస్త్రము ఆత్మజ్ఞాన గంగా కూలంకష.
(All these schools of thought have contributed to Indian spirituality by being both supplementary and complementary. Thus all these schools of thought must be given equal respect. Fighting over them and their superiority or inferiority is childish. They all together define and make Indian intellect, intuition, aesthetics and scholarship.)
మన వృత్తి దగ్గరకు వద్దాము.
మానవుని మానసిక కార్యకలాపములను జ్ఞానేంద్రియములు, అంతఃకరణములు, కర్మేంద్రియములు కలిసి నిర్వహిస్తాయి. ఇది సాంఖ్య నిర్వచనము. ఇందులో 24 భాగములు ఉంటాయి.
ఈ మానసిక కార్యక్రమమును చిత్తవృత్తి అంటుంది యోగము.
వృత్తి అంటే అంతఃకరణ పరిణామములు.
మనోబుద్ధ్యహంకారచిత్తముల పరిణామములు. ఇవి ఒక దిశలో (పురోధాన) జరుగుతే మనం గ్రహిస్తాము. వ్యతిరేక దిశలో (తిరోధాన) జరుగుతే మనం అంతఃకరణములు, కర్మేంద్రియములద్వారా చేష్టిస్తాము. ప్రతిచర్యలు జరుపుతాము.
అన్నిరకముల జ్ఞాన సముపార్జనము జ్ఞానేంద్రియముల ద్వారా మొదలై, అంతఃకరణముల మాధ్యమమున భావగతి, అనుభవ, అర్థ స్థితి నొంది తాత్పర్యము గా, తత్పరత గా నిలుస్తుంది, వికసిస్తుంది. ఇదే మరల మన ప్రతిచర్యలను జరిపిస్తుంది.
అంతఃకరణములైన మనోబుద్ధ్యహంకారచిత్తముల ద్వారా వృత్తి ఈ రెండు దిశల మానసిక కార్యకలాపములలోను ఏర్పడుతుంది.
మానవుని మానసిక శక్తి - అణుజనితమని న్యాయవైశేషికములు, మాయాజనితము, రెండు దిశల పరిణామ సహితము అని అద్వైత వేదాంతము, ప్రకృతీజనితము, భరితము అని సాంఖ్యయోగములు చెబుతాయి. దేని వల్ల జనించినా మనిషికి మానసిక శక్తి కలదు.
ఈ మానసిక శక్తి పరిణమిస్తే (పురోధాన మైనా, తిరోధాన మైనా) చిత్తవృత్తి ఏర్పడుతుంది.
ఈ చిత్తవృత్తిని నిరోధించడమే యోగమని పతంజలి యోగసూత్రములలో నిబద్ధమై ఉంది.
చిత్తవృత్తి నిరోధము చాలారకాలుగా చేసుకోవచ్చు- భక్తి, జ్ఞాన, కర్మ యోగముల ద్వారా. యోగాచరణము మన ఇష్టము. మన తత్త్వాన్నిబట్టి ఈ యోగము వారు మనం ఆకర్షింపబడతాము. అంతే. ముందే చెప్పినట్టు యోగము లలో ఎక్కువ తక్కువలు లేవు.
వృత్తిని లేకుండా చేసికొనడమే నివృత్తి. దీనినే కొందరు నివృత్తి మార్గము అంటారు.
ఆదిశంకరులు శివానందలహరి లో భక్తి పరంగా ఇదే మాట చెబుతారు.
"చేతోవృత్తిరుపేత్య తిష్టతి సదా సా భక్తిరిత్యుచ్యతే" - అన్నారు.
చిత్తవృత్తి అన్నా చేతోవృత్తి అన్నా ఒకటే. చిత్తవృత్తి నిరోధము అన్నా "చేతోవృత్తిరుపేత్య తిష్టతి" అన్నా ఒకటే.
అలాగే జ్ఞానవైరాగ్య సిద్ధ్యర్ధము జ్ఞాన మార్గమును అనుసరించే వారికి వారికి తెలిసీ, తెలియక చిత్తవృత్తి నిరోధము జరుగుతుంది.
నదీనాం సాగరో గతిః లా అన్ని మార్గములు, అన్ని యోగములు పరమాత్మానుసంధానము చేస్తాయి. ఇతరము పట్టించుకోక మన మార్గములో శ్రద్ధతో పయనించడమే ఆధ్యాత్మికత. ముముక్షత్వము.
ఇది తెలిసి నిశ్చింతగా మన అనుష్ఠానానములు మనం చేసికుంటే మనసు పరిణితి చెంది, పరిపక్వతనంది నిర్మల మానసము గా విరాజిల్లుతుంది.
యోగసార ఉపనిషత్తు - 4
మంత్రము 6
చితిర్మూర్తిమతీ. సా చ అప్రతిహతా శక్తి:
తలపులు, ఆలోచనలు, అనుభవములు ఇవన్నీ చిన్మయములు. భావములు, ఆలోచనలు, అనుభవములు ఈ ఎదురులేని, ఆగని, సతతము ప్రవహించే, శక్తి స్వరూపములు.
ఉపనిషత్తులు, బౌద్ధం, జైనం, షడ్దర్శనములు, వీటన్నిటి అనేక వ్హాఖ్యానాలు, తదుపరి వచ్చిన వచ్చిన జ్ఞానులు, వారి చింతనా సారాంశము, అన్నీ, అందరూ; ఆత్మానాత్మ వివేకాన్ని కూలంకషం గా చర్చించారు. దాని సారాంశం ఏంటంటే,
నామరూప వినిర్ముక్తం యస్మిన్ సంతిష్ఠతే జగత్ తమ్
ఆహుహు ప్రకృతిమ్ కేచిన్ మాయామ్ అన్యే పరేత్వ చ అణూన్ ll
తాత్పర్యం: నామ రూప రహితమైన దేని యందు "జగత్" ప్రతిష్టితమై ఉంటుందో ఆ వస్తువును కొందరు "ప్రకృతి " అమ్తారు. కొందరు "మాయ" అన్తారు. మరికొందరు "అణువులు" అంటారు.
ఈ వస్తువే అన్ని మానసిక కార్యకలాపములకు మూలము, ముడి వస్తువు (ముడి శక్తి) కూడాా.
ఆత్మజ్ఞానము ఉపనిషత్తులలో ప్రతిపాదింపబడినది. దానిని ఆధారం చేసికొని, అనుసరించి, సవరించి, విభేదించి, బౌద్ధ, జైన, తత్త్వజ్ఞానములు ప్రభవించాయి. పరిణమించాయి. పరిఢవిల్లాయి. ఆ పరంపరలో, పరిణామంలో, షడ్ దర్శనములు ఉద్భవించి తమదైన శైలిలో ఆత్మ విచారాన్ని సలిపాయి. ఈ సందర్భముగా షడ్ దర్శనములూ తమదైన తరహాని ప్రారంభించాయి.
* న్యాయ వైశేషికములు అణు సిద్దాంతాన్ని ప్రతిపాదించి, బలపరచి, పరిణమించాయి.
* సాంఖ్య యోగములు ప్రకృతి-పురుష సిద్ధాంతాన్ని ప్రతిపాదించి, బలపరచి, పరిణమించాయి.
* పూర్వ, ఉత్తర మీమాంసలు, ముఖ్యముగా వేదాంతమని పిలువబడే ఉత్తర మీమాంస మాయా సిద్ధాంతాన్ని ప్రతిపాదించి, బలపరచి, పరిణమించాయి.
ఈ షడ్దర్శనముల లోని మాటల గారడీ వల్ల పైకి ఇవన్నీ సామరస్యంగా లేక తేడాగా ఉన్నట్టు అనిపించినా, ఇవన్నీ ప్రతిపాదించేది, చర్చించేది, సారాంశాన్ని అందించేది ఆత్మతత్త్వం గురించే.
సత్-చిత్-ఆనందం, అస్తి-భాతి-ప్రియం, నిత్య-శుద్ధ-బుద్ధ-ముక్తము అయిన ఆత్మ సత్య-జ్ఞాన-సుఖాకారాన్నీ పొందుతుంది.
ఆత్మ దృక్ (చూపు).అనుభవములు, స్ఫురణలు, అర్థములు, తలపులు, ఊహలు, ఆలోచనలు, తర్కములు, బాధలు, హాయిలు, సుఖదుఃఖములు, ఉక్తులు, రూపములు, శబ్దములు, ధ్వనులు, మాటలు, రుచులు, పీల్చు వాసనలు, స్పర్శలు - ఇవన్నీ దృశ్యములు.వీటినన్నిటినీ ఆత్మ విభూతులైన - manifestations- అంతఃకరణములు - మనసు, బుధ్ధి, అహంకారము - ego - , చిత్తముల ద్వారా మనము "మానసికంగా" గమనిస్తాము. గుర్తిస్తాము.ఆత్మ లేక అంతఃకరణములు లేవు. మానసిక గమనికలు లేవు. కబుర్లు లేవు. ఆటపాటలు, జ్ఞానసముపార్జనలు, జ్ఞానబోధలు లేవు.ఆత్మశక్తి నే చిత్ శక్తి అంటారు. చిత్ శక్తి మేధలో ప్రతిఫలించి చిదాభాస అవుతుంది.చిదాభాసకే మాయ, ప్రణవము, స్ఫోట అని పేర్లు. పేర్లు వేరు గాని శక్తి ఒకటే. ఈ ప్రతిఫలన శక్తి అయిన మాయయే మన మానసిక శక్తి.మాయ యొక్క వివర్తనమే - తిరోధాన - పురోధానయుత వర్తనమే - reversible becoming - మన సకల మానసిక కార్యకలాపములూను.ఆత్మ - దృక్ - awareness (unoccupied by experiences, senses, meanings, intuitions, thoughts, feelings, urges, utterances - sans cognition and communication -).మానసిక కార్యకలాపములన్నీ దృశ్యములు. ఇవన్నీ "ప్రకృతి" శక్తిచే తయారుచేయబడినవి, నడపబడేవి.ఇదే దృక్ - దృశ్య - వివేకము. ఆత్మజ్ఞాన సారాంశము. బ్రహ్మజ్ఞాన మకరందము.
అంతఃకరణములన్నీ యోగసాంఖ్యదర్శనముల దృష్టిలో ప్రకృతి విభూతులు. ప్రకృతిచే తయారుచేయబడినవి. అం
టే ఆలోచనలు, భావములు, అనుభవములు ఇవన్నీ ఈ మానసిక శక్తి అయిన ప్రకృతిమయములు.
యోగసార ఉపనిషత్తు - 5
మంత్రము 7
ఈ పది ఉపనిషత్తులు The Principal Upanishads కాదు. మరొక పది ఇవి. Divine Life Society, Hrishikesh కి చెందిన స్వామి శివానంద ఎన్నిక చేసినవి. సరళమైన భాషలో తత్త్వ గాంభీర్యం లేని ముచ్చటైన తత్త్వ గ్రంథములు. కర్తలు ఎవరో తెలియదు.
శాంతి మంత్రము
ఓం యో వై బ్రహ్మాణం విదధాతి పూర్వమ్
యో వై వేదాంశ్చ ప్రహిణోతి తస్మై
తం హ దేవమ్ ఆత్మ బుద్ధి ప్రకాశమ్
ముముక్షుర్వై శరణమహం ప్రపద్యే
తాత్పర్యము:
ఎవరైతే ముందు బ్రహ్మను ప్రకాశమయుని, జ్ఞానవంతుని చేసెనో, ఎవరినైతే వేదములు కొనియాడుతూ ఉటంకిస్తాయో, ఎవరయితే ఆత్మను, బుద్ధిని ప్రకాశింపచేస్తాడో, అతనిని, భగవంతుని, ముముక్షుడనై శరణము వేడెదను.
మంత్రము 7
ఉద్రిక్తం మనశ్చిత్తం యత్ ప్రభవాః వృత్తయః
ఉద్రిక్తమైన మనస్సే చిత్తము. ఇలా ఉద్రిక్తమైన మనసు / చిత్తము నుంచే వృత్తులు పుడతాయి. వృత్తి అంటే అంతఃకరణ పరిణామము కదా.
అంతఃకరణములన్నీ యోగసాంఖ్యదర్శనముల దృష్టిలో ప్రకృతి విభూతులు. ప్రకృతిచే తయారుచేయబడినవి. అంటే ఆలోచనలు, భావములు, అనుభవములు ఇవన్నీ ఈ మానసిక శక్తి అయిన ప్రకృతిమయములు. ఈ భావములు, తలపులు, అనుభవములనే వృత్తులు అంటారు.
అరిషడ్వర్గములు ఉద్రిక్తమైన మనసు అలలు. ప్రకృతి అంతఃకరణములై మానసిక కార్య కలాపములను నిర్వర్తిస్తుంది.
మనము అన్ని అంతఃకరణముల (మనోబుద్ధ్యహంకారచిత్తములు) చేసే పనులని మనసు అని కానీ చిత్తము అని కానీ అంటాము. కానీ సాంఖ్య, వేదాంత దర్శనములు ప్రకారము ప్రతి అంతఃకరణమునకు ఒక పని నిర్దేశించబడినది.
మనసు విషయ గ్రహణ చేస్తుంది. ఈ విషయములు బయటి ప్రచంచపు భౌతిక వస్తువులు. దృశ్యములు, ధ్వనులు, రుచులు, గంధములు (వాసనలు), స్పర్శలు రూపములో ఉంటాయి. ఇవి కాంతి, శబ్ద, రసాయన, యాంత్రిక శక్తుల రూపములో జ్ఞానేంద్రియముల ద్వారా అంటే వరుసగా కన్ను, చెవి, నాలుక, ముక్కు, చర్మము ల ద్వారా మనసు మాధ్యమములో గ్రహింపబడతాయి. వీటిని తన్మాత్రలు అంటారు. నామ రూపములు కలిగి లోపల ఒక ప్రపంచముగా ఏర్పడతాయి. దీనిని ఆంతర ప్రపంచము అంటారు. ఈ దృశ్యములు (అన్ని తన్మాత్రలు) అన్నీ అదే సమయములో కలిగించే అనుభవములను వాసనలు - జ్ఞాపకములు అంటారు. స్మృతి ఇదే.
ఈ స్మృతి నుంచే వాసనలు చిత్తముచే ప్రకోపింప బడి తదనుగుణ విషయ గ్రహణము మళ్ళీ మనసు ద్వారానే జరిగి జగత్ అవుతుంది. ఈ జగత్ మన వ్యక్తి సంబంధ భావముల / తలపుల / ఆలోచనల / బుద్ధి చేసే నిశ్చయాత్మకముల వరుస. జీవాత్మ అన్నా ఇదే. ఇవన్నీ ఉద్రిక్తమైన మనసు. వృత్తులు.